فرصت‌سوزی ایران در بازارهای هدف اوراسیا
فرصت‌سوزی ایران در بازارهای هدف اوراسیا ؛ تحقق راهبردهای صادراتی در هرکشوری وابسته به اقدامات دو بخش دولتی و خصوصی می باشد . براساس قاعده های علمی و واقعیتها و مشاهدات موجود رفتار دولت هایی همچون ( چین – ترکیه – آذربایجان ) در بازار هدف روسیه که عامل مهم موفقیت فعالان اقتصادی آن کشورها در این بازار بزرگ شده است.
فرصت‌سوزی ایران در بازارهای هدف اوراسیا
به قلم: سید جلیل جلالی فر- عضو هیئت رئیسه اتاق مشترک ایران روسیه
بدون اقدامات بایسته و زیرساختی دولت که در راهبرد ماده ۱۰ اقتصاد مقاومتی مورد تاکید قرار گرفته در شرایط کنونی ، صادرکنندگان و تولیدکنندگان عملا فرصت های مطلوب و قابل دسترس در این بازار بزرگ را به دلیل ضعف مدیریت سازمان توسعه تجارت از دست می دهند و درنهایت توسعه کسب وکار ، اشتغال در کشور با آسیب های فراوانی مواجه و شاهد ناهنجاریهای اجتماعی خواهیم بود. البته باید به طور ویژه از تمام تلاشهای شبانه روزی سفارت جمهوری اسلامی ایران در مسکو و سرکنسولگری های ایران در آستراخان و کازان روسیه و قزاقستان تشکر کرد اما متاسفانه به علت فقدان زیرساخت لجستیک و امثالهم ذکر شده در ذیل دچار ناکامی و همچنان از اهداف مورد انتظار فاصله زیادی داریم
*فرصت‌ها؛
در این بخش اصلا بنا ندارم از فرصت های بازار اوراسیا و روسیه سخنی بگویم چرا اینکه فعالان اقتصادی در طی دو سال ، در همایش ها و شوروم های براه انداخته شده توسط سازمان توسعه تجارت و سایر سازمانهای دولتی در کشور از فرصت های موجود در این بازارها مطلع هستند. اگر قدری جستجو کنیم هزاران صفحه مقاله و نشریه و سخنرانی در طی این دو سال نوشته شده است ، برای گوش کردن گزارش ها و سخنرانی و تحلیل ها و آمارهای جور باجور و صدها هزار و شاید میلیون نفر ساعت ، علاقمندان و مشتاقان فعالان اقتصادی گوش و چشم و وقت خود را در اختیار سازمان توسعه تجارت و سایر برگزارکنندگان این همایش ها گذاشتند.
باید اعتراف کنیم که برای برگزاری این همایش ها میلیاردها تومان نیز هزینه شده که اگر به همین میزان اعتبار مالی در ایجاد زیرساخت های لازم هزینه می شد، اثباتا می‌توانست ارزش افزوده قابل توجه ای برای کشور ایجاد می کرد.
اما باید به‌عنوان یک فعال اقتصادی تائید و تاکید کنم فرصت های بازار کشورهای همسایه ، واقعیت غیرقابل انکار است و فرصت های بازار روسیه و اهمیت توسعه روابط تجاری و خصوصا تعیین راهبرد عملیاتی توسعه تجارت با روسیه می تواند مهمترین عامل شتاب دهنده در توسعه عملکرد صادرات و پیوند اقتصادی با سایر کشورهای همسایه باشد.
باید باور داشته باشیم موافقتنامه برخورداری از تعرفه ترجیحی اوراسیا با وجود اشکالاتی را که دارد ، اما یکی از بهترین اتفاقاتی بود که در عمردولت کنونی افتاد و اگر خود محوری های مدیریت سازمان توسعه تجارت نباشد می تواند یکی از ابزارهای مهم توسعه صادرات تبدیل و اثربخشی بیشتری نیز داشته باشد . از طرفی دیگر باید اعلام کنم درست است مسئولان دلخوش به افزایش آماری صادرات به اوراسیا و روسیه هستند اما پس از اظهار گمرکی کالای صادراتی در مبادی خروجی گمرکات ، خبر از سرنوشت کالا در بازار هدف را ندارند .
نمی‌دانند که تجار با چه چالشهای بزرگی روبرو هستند و چطور و با چه مصائبی تعهدات ارزی خود را با توجه به زیان ناشی از قصور و کوتاهی بخش دولتی رفع و تسویه می کنند . نمی دانند که تجارت میوه جات و صیفی جات ایران در این بازار هدف اسیر دست دلالان آذری و همچنین خشکبار کشورمان در دست تاجیک ها و ازبکها تعیین قیمت می شود و بجای اینکه ارزش افزوده آن به چرخه اقتصادی کشور برگردد به جیب دلالان آذری و تاجیکی و ازبکی ریخته خواهد شد .
لذا در نظر دارم ، نظرتان را بیشتر به چالشهای موجود در توسعه عملکرد صادرات به روسیه و اوراسیا و راه کارهای آن جلب کنم؛
چالش‌ها؛ اساسا چالشهای در مسیر توسعه عملکرد صادرات به اوراسیا و کشور روسیه را به چهار بخش زیر به اختصار توضیح خواهم داد:
ضعف مدیریت در سازمان توسعه تجارت : در کشور ما سازمان توسعه تجارت اصلی ترین و مهمترین نقشی را که بعهده دارد بررسی چالشهای و راهکارهای آن ، تعامل و همکاری و حمایت از بخش خصوصی و فعالان در این عرصه می باشد که متاسفانه بعلت ضعف مدیریت ، تاکنون نتوانسته نقش اساسی را در این حوزه ایفاء و به وظایف خود عمل نماید . که به چند مورد آن اشاره می کنم :
مذاکره ضعیف در قبل و بعد از موافقتنامه برخورداری از تعرفه های ترجبحی اوراسیا و اخذ حداقلی امتیازات.
عدم توانایی و مدیریت ضعیف این سازمان در پیشبرد مذاکرات برقراری تجارت آزاد با روسیه و اوراسیا که موجب نگرانی فراوانی را برای فعالان اقتصادی شده است .
عدم حضور رایزن بازرگانی یا گماشتن رایزن بازرگانی فاقد آشنایی به رفتار رقباء و مشتریان و مقررات در بازارهدف -عدم شناخت از فرصت های بازار سایر استانها و متمرکز شدن در شهر مسکو -عدم توان ایجاد ارتباط با واحدهای اقتصادی توانمند در حوزه واردات و صادرات در بازار هدف – عدم توان ایجاد روابط با سازمانهای دولتی و عوامل موثر در حل مشکلات و رفع موانع در کشور هدف
ضعف زیرساخت لجستیکی در بخش زمینی، ریلی و دریایی :
جاده‌ای: به‌طور تقریبی بالغ بر ۷۴ صادرات ایران به روسیه را بخش محصولات کشاورزی و باغی و پروتئینی و غذایی تشکیل می دهد که عمدتا باید با کامیون های یخچالی به مقصد بازار هدف حمل شود . محصولات باغی و صیفی جات ضمن داشتن مدت ماندگاری کوتاه ، در صورت مواجه شدن کوچکترین تغییر دمایی در زمان حمل و نقل ، کالا و محصولات صادراتی به شدت آسیب خواهد دید و صادرکننده دچار خسران و زیان و در نتیجه موفق به برگشت سرمایه و ارزش افزوده آن به چرخه اقتصادی کشور نخواهند شد .
ریلی : یکی از عوامل مهم ناکامی حضور قوی محصولات و کالاهای ایران در بازار کشورهای حوزه دریای کاسپین و خصوصا روسیه ضعف در زیرساخت تکمیلی ریلی و گرانی هزینه لجستیک و حمل و نقل است علیرغم همکاری بسیار خوب سازمان بنادر کشور و آمادگی راه آهن جمهوری اسلامی ایران در کاهش هزینه متاسفانه بعلت عدم تکمیل خط ریلی رشت به بندر کاسپین – عدم وجود سیستم تعویض بوژی در بندر امیر آباد – عدم وجود کشتی رو – رو واگن بر عملا بخش بزرگی از سرمایه ملی در زیرساخت ریلی با کمترین بهره وری مواجه می باشد .
لازم به توضیح است: از بندر الت آذربایجان به بندر آکتائو دو شناور رو – رو وجود دارد که واگن های ترکیه به کشورهای آسیای مرکزی – قزاقستان و در ادامه به چین و افغانستان را به راحتی و بسهولت بدون هیچ مانع لجستیکی حمل و نقل می نماید . اینجاست که ما فعالان اقتصادی ایرانی باید در مواجهه با چنین صحنه ای از یک کشور کوچکی مثل آذربایجان ، چنین همتی و تدبیری را ببینم و بخاطر به لیاقتی و بی تدبیری برخی اشک از چشمانمان جاری شود . واقعا چه کسی در ایران پاسخ این بی تدبیری هاست ؟
دریایی : عدم وجود کشتی ویژه حمل کانتینرهای یخچالی – کمبود کشتی رو – رو ( در حال حاضر فقط دو شناور رو – رو در مسیر ایران – قزاقستان و روسیه مشغول است ) این کشتی ها با وجود داشتن ظرفیت حمل بین ۳۵ الی ۴۰ کامیون با طول ۱۷ متر متاسفانه با محدودیت سوار کردن رانندگان را تا سقف ۱۹ نفر دارد ( البته این محدودیت قابل حل و مدیریت خواهد بود) – گرانی هزینه های حمل کالاهای صادراتی در دریای کاسپین یکی دیگر از عوامل مهم در قیمت تمام شده کالاهاست – ضعف تامین برق مورد نیاز برای کانتینرهای یخچالی در کشتی های موجود دریای کاسپین ( هر کشتی فقط توان تامین برق ۳ الی ۴ کانتینر یخچالی را دارد در راستا ظرفیت کشتیرانی خزر وابسته به کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بیشتر می باشد) و همچنین کشتیرانی خزر که وابسته به کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران است باید برای تامین کشتی های رو – رو از هم اکنون دست بکار شود تا پس از تکمیل مسیر ریلی منتظر تامین کشتی نباشیم.
عدم وجود مدیریت تشکلی و انسجام و برنامه ریزی حضور در بازار هدف :
روسیه دارای ۸۴ استان ۸ فدرال است که برخی استانها از نظر موقعیت ژئوپلیتیکی – جمعیت – اقتصاد قوی تر – وجود زیرساخت های لجستیکی بعنوان استانهای کانونی در حوزه تامین کالا برای استانهای پیرامون خود که عموما در مجاورت و یا شعاع حداکثر ۵۰۰ کیلومتری قرار دارند نقش آفرینی میکنند.
وجود چنین موقیعت هایی می تواند برای صادرات محصولات کشورمان یک فرصت تلقی شود که متاسفانه باید سازمان توسعه تجارت با داشتن رایزن بازرگانی بطور قطع این مناطق را شناسایی و برای حضور سازمان یافته بخش خصوصی ایران در این مراکز از قبل اقدام و پروژکتورهایی را نیز برای فعالان بخش خصوصی و فعالان اقتصادی ایران ایجاد می کرد که متاسفانه با صرف هزینه های گزافی از بیت المال در طی سالهای گذشته موفق نبوده لذا باید سازمان توسعه تجارت در این زمینه پاسخگو شود.
رقابت تجار ایرانی با یکدیگر و عدم ارائه اطلاعات تجاری بازار هدف به سایر بخش خصوصی
فقدان سازماندهی و عدم حضور جدی شرکتها و هلدینگ های بزرگ اقتصادی در بازار کشورهای هدف از جمله روسیه
وجود دستورالعمل ها و بخشنامه های لحظه ای دولت و عدم اقدامات حمایتی از صادرات توسط دولت :
سیاست ارزی برگشت ارز حاصل از صادرات بدون اعمال تخفیف و در نظر گرفتن زیان های صادرکننده ناشی از آسیب دیدن و فساد محصولات کشاورزی که عمدتا بدلیل ضعف زیرساختهای لجستیکی اتفاق می افتد و همچنین هزینه های سنگین بازاریابی و مشتری یابی صادرکننده ، که موجب می شود صادرکنندگان ، عملا بطور ظالمانه مورد بی لطفی دولت و بانک مرکزی قرار گرفته و بعلت مشکلات ناشی از بدهی تعهدات ارزی ، از صادرات ساقط و یا بمنظور فرار از این اتفاق بد بصورت سیاه و از کارت دیگران استفاده نماید و در مقابل جریان ناثواب گردش پول نیز مخاطراتی را برای صادرکنندگان ایجاد و در نتیجه صادرکنندگان ایرانی یا به سمت فرار سرمایه به خارج ازکشور و یا توقف فعالیت صادراتی رو خواهند برد .
وصول ارزش افزوده ۹ درصد از کالاهای خریداری شده و انتظار برگشت آن پس از گذشت چندین ماه از اداره مالیاتی هم غیر باورانه بوده و بعلت تاخیر در برگشت مالیات ارزش افزوده ، موجب کاهش توان مالی صادرکنندگان خواهد شد .
تصمیمات غیر برنامه ای و لحظه ای ستاد تنظیم بازار گاها مبنی بر ممنوعیت صادرات کالاهایی که از قبل صادرات کننده برای تحویل آن به خریدار تعهد نمود نیز یکی از عوامل مهم ایجاد عدم تعهد اجرایی صادرکننده ایرانی نزد خریداران خارجی می شود .
راهکارهای شتابدهنده درتوسعه عملکرد صادرات مهم ترین کالاهای صادراتی ایران :
اصلاح مدیریت سازمان توسعه تجارت کشور و سپردن این کرسی به یک فرد لایق تر و کارکشته تر
بازنگری بکارگیری و تشکیل تیمی قوی و مطلع از کارشناسان برجسته تر و دارای دانش و تجربه بیشتر و آشنا به رفتار و فرهنگ کشورهای عضو اوراسیا خصوصا روسیه جهت سازماندهی مذاکره برقراری تجارت آزاد با کشورهای حوزه اوراسیا
سازماندهی شناسایی فرصت های سایر بازار کشورهای همسایه و متصل کردن آن به کشورهای اوراسیا و آسیای مرکز از قلمرو ایران و گره زدن و ایجاد پیوندهای اقتصادی عمیق با کشورهای همسایه
واسپاری بسیاری از اختیارات سازمان توسعه تجارت کشور به بخش خصوصی از جمله رایزنی بازرگانی در کشورهای همسایه ، با نظارت و تائید دستگاههای نظارتی کشور به منظور جلوگیری و مقابله با مفاسد .
تعیین ماموریت و تشویق هلدینگهای نهاد خصولتی جهت حضور در بازار کشورهای همسایه در سه بخش ( سرمایه گذاری در زیرساخت های لجستیکی – راه اندازی شبکه توزیع و فروش و تامین کالا – سرمایه گذاری در واحدهای تولیدی پردازش کالا در خاک کشورهای همسایه )
سرمایه گذاری شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در بخش نصب ژنراتورهای برق جهت تامین برق مورد نیاز کشتیهای تحت مدیریت و مالکیت این شرکت در دریای کاسپین با هدف حمل بیشتر کانتینرهای یخچالی
سرعت بخشیدن ساخت خط ریلی رشت به کاسپین منطقه آزاد انزلی
سرمایه گذاری و نصب سیستم بوژی در بنادر امیر آباد و بندر کاسپین منطقه آزاد انزلی
تهیه و ساخت کشتی های رو – رو واگن بر، در دریای کاسپین که حداقل ۱۰ شناور لازم است
متوقف کردن برگزاری همایش های اوراسیا و صرف وقت و اعتبار به تدوین و اجرای برنامه عملیاتی شتابدهنده صادرات
حضور فیزیکی مجموعه ای از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در سرای تجاری ایرانیان در شهر آستراخان روسیه بمنظور برخورداری از فرصتهای این بازار
کمک و مشارکت و یا حمایت دولت جهت ساخت سردخانه در آستراخان وهمچنین برنامه برای ساخت سردخانه در دو بندر در حال ایجاد روسیه در مناطق ( منطقه آزاد لوتوس واقع در علیا استان آستراخان و بندر لاگان جمهوری کالمیکیا )
تسریع در بازسازی پایانه زمینی گمرک آستارا و تقویت نیروی انسانی و توسعه تجهیزات کنترلی و تسریع کننده در این مرز زمینی به منظور تسریع در تردد کامیونها
توسعه پایانه کامیونی آستارا در ورودی شهر و بهسازی زیرساخت های رفاهی آن
توجه به بهسازی جاده مسیر مرز زمینی بیله سوار و گفتمان با طرف آذری جهت اقدام مشابه بهسازی جاده آن سوی مرز بیله سوار
تاکید به اجرای تعهدات سرمایه گذاری طرف آذری در تکمیل زیر ساخت های لجستیکی پایانه ریلی آستارا
حل بحران ایجاد شده در نحوه دریافت هزینه سوخت از کامیونهای روسی و ممانعت از هوافروشی شرکت نفت بجای فروش گازوئیل که بین مسلمانان داغستانی تبدیل به یک سوژه بدی شده است .
کمک دولت در راه اندازی اینترنت مارکتینگ در بازارهای هدف
حمایت جدی دولت در راه اندازی شبکه های فروش کالا در کشورهای هدف
در پایان تاکید می‌کنم باتوجه به مذاکرات بسیار ضعیف در انجام موفقتنامه موقت ایران – اوراسیا ، با اولویت اول ، باید در تیم مذاکره کننده برای برقراری تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا و خصوصا روسیه فکری به حال مدیریت تیم طرف ایرانی کرد و با مطالعه بیشتر و دقت و زیرکی بیشتر مذاکرات را انجام داد که نیاز به اشراف تیم به اهداف راهبردی کشورهای عضو اوراسیا در ارتباط با ایران را دارد .
