ناآشنایی بازرگانان ایرانی با بازار روسیه

ناآشنایی بازرگانان ایرانی با بازار روسیه ؛ به گزارش مرکز بازرگانی فردوسی، در روزهای اخیر خرید واکسن کرونا از روسیه به سرخط مهم‌ترین اخبار روز کشورمان تبدیل شد و ایران به یکی از خریداران اصلی واکسن «اسپوتنیک V» تبدیل شد. شاید پیش از خرید واکسن، خرید تجهیزات نظامی و موشکی از روسیه برای بیشتر مردم جامعه آشنا بود و کمتر از وابستگی بزرگ‌ترین کشور جهان به واردات محصولات غذایی و کشاورزی سخن گفته‌شده است.
بعد ازخروج آمریکا از برجام و بی تعهدی غرب در قبال وعده‌های داده‌شده، ایران از بسیاری از بازارهای تجاری خود محروم شد. در این بازه زمانی که بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی آسیایی مراودات تجاری خود را با ایران کاهش داده و یا قطع کردند، چرخش ۱۸۰ درجه‌ای در سیاست خارجی و اقتصادی ایران از طریق جایگزینی سیاست نگاه به شرق به جای نگاه به غرب ایجاد شد و روسیه به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای منطقه و جهان درانجام تبادلات تجاری موردتوجه قرار گرفت.

روسیه یکی از هم‌پیمانان و شرکای مهم سیاسی ایران در زمان اعمال تحریم‌های آمریکاست و مرزهای مشترک آبی در دریای خزر با کشورمان دارد، اما با وجود همه این ظرفیت‌ها مبادلات تجاری تهران و مسکو درصد اندکی از تجارت خارجی ایران را به خود اختصاص داده است.
ایران با اتخاذ رویکرد راهبردی نگاه به شرق در آبان ماه ۱۳۹۸ موافقت‌نامه موقت تجارت ترجیحی با اوراسیا را به امضا رساند تا به‌واسطه این موافقت‌نامه کشورهای عضو این اتحادیه برای ۵۰۲ قلم کالای صادراتی ایران تعرفه ترجیحی برقرار کنند و ایران نیز متقابلا برای ۳۶۰ قلم کالای صادراتی اعضای اتحادیه تعرفه ترجیحی در نظر بگیرد.
موافقت‌نامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا، کانال مهمی برای صادرات کالاهای غیرنفتی ایران به کشورهای عضو این توافقنامه باز کرد و از همین رو در چند سال اخیر صادرات به روسیه به یکی از مقاصد جذاب برای بازرگانان ایرانی تبدیل‌شده است. علاوه بر این پارامتر، یکی از مهم‌ترین دلایلی که می‌تواند روابط تجاری میان دو کشور را به یکدیگر پیوند بزند، وجود روابط سیاسی استراتژیک و پایدار روسیه و ایران است که تجارت و صادرات به این کشور را از یک پشتوانه سیاسی مناسب برخوردار می‌کند.
روسیه علی‌رغم داشتن وسعت زیاد، تنوعی در تولید محصولات کشاورزی و غذایی ندارد و بازار این کشور می‌تواند به عنوان مقصد صادرات بازرگانان ایرانی در حوزه محصولات کشاورزی و غذایی به‌حساب ‌آید. در صورت افزایش صادرات تهران به مسکو، سهم صادرات کشورمان در بخش غیرنفتی می‌تواند به شکل معناداری تغییر کند و به گرم شدن تنور تبادلات تجاری میان این دو کشور منجر گردد.
سازمان توسعه تجارت در سال‌های اخیر در تلاش برای حضور جدی‌تر در بازارهای روسیه است و بر اساس اعلام این سازمان فرصت‌های صادراتی به روسیه شامل برخی محصولات پتروشیمی، خشکبار، محصولات صنایع غذایی، آبزیان، محصولات لبنی، کفش و چرم، نساجی، مصالح ساختمانی، تجهیزات الکترونیک، دارو، تجهیزات پزشکی، قطعات یدکی اتومبیل و خدمات تجارت الکترونیک است و در صورتی که این کالاها وارد سبد صادراتی ایران شود، در روسیه خریدار خواهند داشت.

بازار روسیه برای بازرگانان ایرانی شناخته‌شده نیست

بهروز الفت، مدیرکل دفتر اروپا، آمریکا و کشورهای CIS سازمان توسعه تجارت، دلایل کاهش مبادلات تجاری میان ایران و روسیه را برشمرد و اظهار کرد: ارتباط با کشورهای همسایه شمالی، روسیه و اوراسیا با مشکل مهم عدم آماده سازی زیرساخت‌های ارتباطی نسبت با سایر همسایگانمان روبه‌رو است. این مشکل در فراهم نبودن امکانات لجستیکی، خطوط حمل‌ونقل و تفکر بنگاه‌های تجاری ما خلاصه می‌شود.
الفت خاطرنشان کرد: بازرگانان ما به راحتی با کشورهای عراق، افغانستان و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس همکاری می‌کنند، ولی به راحتی نمی‌توانند با بازار روسیه ارتباط داشته باشند. نظام اداری روسیه امکان ورود راحت به آن را نمی‌دهد، اما وقتی هم به آن وارد شدید، به دلیل حجم تقاضای بالا، امکان خروج به راحتی هم از آن وجود ندارد.
وی بازارهای روسیه را بازاری پیچیده و گسترده همراه با قواعد و مقررات خاص این کشور دانست و ادامه داد: وجود قوانین خاص در بازار روسیه، کار را برای شرکت‌های ایرانی سخت و مشکل می‌کند. باید بپذیریم تجارت با عراق و افغانستان به مراتب ساده‌تر از بازار روسیه است. به عنوان نمونه استانداردهای روسیه در حوزه مواد غذایی یا محصولات کشاورزی قابل قیاس با کشورهای منطقه نیست و باید در فرآیند تولید و بسته‌بندی استانداردهای بیشتری توسط ایران رعایت شود.
الفت بر ضرورت انجام اقدامات بیشتر توسط وزارت امور خارجه برای ایجاد کانال‌های تجاری با روسیه تأکید و افزود: دستگاه دیپلماسی در وزارت امورخارجه مأموریت‌هایی که باید در زمان مشخصی برای زمینه سازی گسترش تبادلات تجاری با روسیه انجام می‌داد را اجرایی نکرد و یا اگر هم انجام داد به‌طور کامل نبود.
وی بنگاه‌های اقتصادی را در ایجاد تبادلات تجاری با روسیه منفعل دانست و ادامه داد: در بازار روسیه تجار خرده‌پا نمی‌توانند موفق باشند. به‌طورمعمول نظام توزیع و شبکه فروش در روسیه مبتنی بر قراردادهای بلندمدت و در حجم بالاست، درحالی‌که در سال‌های اخیر ایران از چنین فضایی دور بوده است. شرکت‌های ایرانی برای صادرات محصولات کشاورزی به روسیه تمایل کمتری دارند، زیرا نمی‌خواهند جریمه‌های بالا را در صورت عدم صادرات کالا با روسیه بپذیرد. ما در داخل با مشکلات تنظیم بازار و نوسانات قیمتی مواجه هستیم و شاید امکان صادرات مداوم کالا با قیمت و تناژی که از قبل درباره آن توافق شده، وجود نداشته باشد.
الفت با اشاره به این‌که تجارت ایران با روسیه در طول سال‌های گذشته به درستی ریل‌گذاری نشده است، گفت: تجار ما با بازار روسیه آشنا نیستند، اما خوشبختانه از سال ۹۵ اقدامات خوبی از سوی دولت برای گسترش تبادلات تجاری انجام گرفت و موافقت‌نامه موقت تجارت آزاد با اوراسیا به امضا رسید که باعث شد نظام تعرفه‌ای با منطقه اوراسیا تنظیم شود و در ذیل این پروتکل بخش‌های مختلف هم با یکدیگر هماهنگ باشند. اکنون کالایی که برای بازار اوراسیا تولید می‌شود، مشابه با کالاهای همان کشورها و بر اساس اصول و قواعد آن‌هاست.

فرصت موافقت‌نامه تجارت آزاد با اوراسیا

وی شیوع کرونا را از دلایل اصلی در کاهش صادرات در یک‌سال اخیر عنوان کرد و گفت: اکنون ۱۵ ماه از اجرای موافقت‌نامه موقت تجارت آزاد با اوراسیا گذشته است و اگر کرونا مشکل بستن مرزها و کاهش صادرات را ایجاد نمی‌کرد، اکنون شرایط خوبی برای صادرات با کشورهای اوراسیا داشتیم. با این تفاسیر در شرایط فعلی حجم صادرات ایران به اوراسیا ۸۰ درصد افزایش پیداکرده و بخش قابل‌توجه آن مربوط به صادرات اقلامی می‌شود که پیرو این موافقت‌نامه انجام‌گرفته است.
الفت یادآور شد: در صورت عدم شیوع کرونا امکان انعقاد قرارداد با شرکت‌های بیشتر فراهم می‌شد و نمایشگاه‌های متعددی برگزار می‌گردید و هیئت‌های تجاری بر اساس پروتکل موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با کشورهای عضو اوراسیا ارتباط می‌گرفتند.
مدیرکل دفتر اروپا، آمریکا و کشورهای CIS سازمان توسعه تجارت، با اشاره به افزایش حجم صادرات ایران به روسیه گفت: علی‌رغم شیوع کرونا حجم صادرات ایران به روسیه در ۹ ماهه گذشته ۲۱ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. اگرچه در نگاه کلان این مقدار راضی‌کننده نیست و حجم مبادلات بسیار پایین است. اگر مشکلات تحریم بانکی و محدودیت شیوع کرونا تعدیل شود، در صادرات و واردات در حوزه اوراسیا جهش قابل‌ملاحظه‌ای خواهیم داشت. الفت ادامه داد: حجم تجارت ایران با روسیه می‌تواند به ۴ میلیارد دلار برسد، زیرا این نیاز در آن کشور احساس می‌شود. در حوزه محصولات غذایی و کشاورزی نیز ظرفیت بالایی برای صادرات از ایران وجود دارد و بنگاه‌های خوبی هم حضور دارند. فقط باید زیرساخت‌های حمل‌ونقل ازجمله کامیون‌های یخچال دار، کشتی‌های رورو در دریای خزر و بنگاه‌های فعال در این بازار توسعه پیدا کنند.

لزوم تقویت ناوگان کشتیرانی

وی حمل‌ونقل تجاری ایران با روسیه را مبتنی بر حمل‌ونقل جاده‌ای عنوان کرد و افزود: کشور آذربایجان به عنوان کشور ثالث در مسیر جاده‌ای به روسیه قرار دارد و ما در این بخش محدودیت‌های کشور ثالث و مرزی را دارا هستیم. یکی از گذرگاه‌های جدی برای صادرات کالا به روسیه، آستاراست که محدودیت تردد به علت کرونا ایجادشده و حجم صادرات را کاهش داده است. آنچه که می‌تواند محدودیت‌های حمل‌ونقلی را کاهش دهد، توسعه حمل‌ونقل ریلی در کریدور شمال به جنوب است، اما ساخت قسمت‌های مربوط به رشت تا آستارا بلاتکلیف مانده است.
الفت اضافه کرد: صادرات روسیه به ایران بیشتر فله‌ای و از طریق حمل‌ونقل دریایی است، اما کالاهایی ایرانی از طریق کانتینر
و کامیون انجام می‌شود و ایران در حمل‌ونقل دریایی به خصوص برای کشتی‌های «رورو» دارای ضعف و کمبود است. حمل کالا از طریق دریا مزیت عدم وجود کشور ثالث را در مسیر خود دارد، ضمن این‌که مسیر را هم کوتاه می‌کند. اگر تجار ایرانی از حرکت منظم کشتی‌های رورو در مسیر مطمئن باشند و تعداد آن‌ها افزایش پیدا کنند، می‌توانند از طریق این کانال حمل‌ونقل کالا را انجام دهند.
وی با تأکید بر تقویت ناوگان کشتیرانی برای حمل کالا افزود: حمل کالا از این طریق ترافیک جاده‌ای را کاهش می‌دهد، ضمن این‌که ظرفیت صادرات کشور را نیز افزایش خواهد داد. اگر در طول هفته سه کشتی رورو با ظرفیت حمل ۴۰ کامیون به روسیه حرکت کند، می‌تواند حرکت تعداد زیادی از کامیون‌ها را در جاده کاهش دهد. اگر کشتی‌های حامل کانتینرهای یخچال دار توسعه پیدا کنند، پازل توسعه روابط تجاری میان ایران و روسیه تکمیل می‌شود.
الفت درباره استفاده ایران و روسیه از پیمان پولی دوجانبه در مبادلات تجاری‌شان گفت: مقامات مسئول دو کشور به دنبال استفاده از چنین ظرفیتی بودند، ولی به علت وجود تحریم‌ها نهایی نشد. اگر تجارت میان دوکشور مبتنی بر پول ملی باشد می‌تواند به انجام تبادلات تجاری بسیار کمک نماید. روسیه یکی از کشورهایی است که در حوزه مسائل بانکی، مشکلات کمتری را دارد و بانک ملی ایران که دارای شعبه در روسیه است، مراودات بانکی را انجام می‌دهد. وی در پایان تصریح کرد: مسئولان کشور از مدت‌ها قبل به این جمع‌بندی رسیدند که بازار اوراسیا دارای ظرفیت زیادی برای صادرات محصولات غذایی و کشاورزی به این کشور است، زیرا به علت وجود آب و هوای سرد، نیاز به چنین محصولاتی در روسیه بالاست. اگر ایران بتواند مشکلات زیرساختی، لجستیکی و بانکی را حل کند، به‌طور قطع سهم زیادی از محصولات غذایی به این کشور صادر می‌شود و حجم بالایی از صادرات غیرنفتی‌مان را به خود جذب می‌کند.