قیمت دلار را چه کسی تعیین میکند؟ ؛ رئیس دفتر رئیس‌جمهور به نقش دولت در افزایش قیمت ارز اذعان کرد اما با شدت گرفتن انتقادات نسبت به صحبت‌هایش، گفت: دولت هیچگاه دنبال گران کردن ارز نبوده است. بانک مرکزی در واکنش گفت اظهار نظر در خصوص مسائل تخصصی پولی و ارزی را به بانک مرکزی واگذار کنید.
قیمت دلار را چه کسی تعیین میکند؟
بازار ارز طی یک سال گذشته نوسانات بسیار زیادی را تجربه کرد. در حالی که به نظر می‌رسید نوسانات بازار ارز در نیمه دوم سال ۹۸ به پایان رسیده اما روند رشد قیمت ارز مجددا آغاز شد تا جایی که قیمت ارز از کمتر از ۱۲ هزار تومان در آبان سال گذشته به بیش از ۳۰ هزار تومان در مهرماه امسال رسید. رشد شدید نرخ ارز اما آنجا اهمیت می‌یابد که نقش آن را در رشد سطح عمومی قیمت‌ها در نظر بگیریم. وابستگی بسیار زیاد اقتصاد ایران به نرخ ارز باعث شده رشد قیمت ارز با فاصله زمانی اندک تاثیر خود را بر سطح عمومی قیمت‌ها بگذارد و باعث رشد قابل توجه قیمت‌ها شود. از همین رو قیمت ارز به عنوان یک عامل کلیدی و تاثیرگذار در معیشت مردم شناخته می‌شود. نقش قیمت ارز در معادلات اقتصادی کشور بویژه معیشت عموم مردم را می‌توان با بررسی سطح قیمت‌ها در یک سال گذشته به وضوح مشاهده کرد. در حالی که نرخ تورم تا پایان سال ۹۸ روندی نزولی به خود گرفته بود، تداوم رشد قیمت ارز و تند شدن شیب رشد قیمت آن باعث تغییر مسیر تورم و صعودی شدن آن و در نتیجه سخت‌تر شدن تامین معیشت بسیاری از مردم شد.
تداوم روند صعودی نرخ ارز در تابستان سال جاری باعث شد فرضیه «عمدی بودن گرانی دلار» و نقش دولت در آن به طور گسترده‌ای مطرح شود. حتی بسیاری از کارشناسان اقتصادی هم به نقش دولت در افزایش قیمت ارز تاکید داشتند. آنها معتقد بودند دولت با دستکاری در نرخ ارز سعی در افزایش درآمدهای خود و جبران کسری بودجه دارد؛ موضوعی که رئیس دفتر رئیس‌جمهور پنجشنبه هفته گذشته به صراحت به آن اذعان کرد.
دلار را به ۲۷ هزار تومان رساندیم تا کشور را اداره کنیم
محمود واعظی شامگاه پنجشنبه در آیین تجلیل از صادرکنندگان نمونه استان اصفهان با اشاره به نقش تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد کشور طی سال‌های اخیر گفت: طی ۳ سال گذشته ما در جنگ تمام‌عیار اقتصادی بودیم و در این شرایط صادرکنندگان مجبور بودند ارز حاصل از صادرات را به کشور وارد کنند تا بتوانیم کالاهای اساسی را برای مردم تهیه کنیم.
وی با بیان اینکه در دوران جنگ تحمیلی روزانه ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت از کشور خارج می‌شد و امروز این میزان به کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه رسیده است، ابراز داشت: حتی امکان جابه‌جا کردن پول فروش نفت را هم نداشتیم و در این زمینه از واسطه‌های خارجی استفاده کردیم.
رئیس دفتر رئیس‌جمهور در ادامه با بیان اینکه افزایش قیمت دلار تا ۲۷ هزار تومان به دلیل اداره اقتصاد کشور بوده است، افزود: از نظر اقتصادی ارز ایران ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان نیست و ما برای از بین بردن فشار دشمنان و حل مسائل این کار را انجام دادیم.
واعظی با بیان اینکه خود آمریکایی‌ها عنوان می‌کنند فشار حداکثری علیه ایران شکست‌خورده است، اظهار داشت: از رهبری بابت هدایت‌های‌شان، از مردم بابت مقاومت‌شان و از تولیدکنندگان و صادرکنندگان بابت تولید و صادرات‌شان تشکر و قدردانی می‌کنیم.
اصلاح اظهارات پس از واکنش‌های منفی
عصر روز گذشته و پس از بازتاب این اظهارات رئیس دفتر روحانی و واکنش‌های منفی گسترده به آن، وی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام سعی کرد اظهاراتش را اصلاح کند. محمود واعظی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشت: در گفت‌وگوی صمیمانه دیشب با فعالان بخش خصوصی استان اصفهان بخشی از عرایضم به دلیل برداشت یا انعکاس ناقص، متاسفانه دچار تحلیل نادرست در فضای رسانه‌ای شده است.
واعظی اظهار داشت: آنچه در تشریح شرایط بسیار دشوار جنگ اقتصادی در ۳ سال گذشته در این جلسه بیان شد، ناظر بر شدت تحریم‌ها، فشار حداکثری و کم‌وکیف محدودیت‌هایی بود که به اقتصاد کشور تحمیل شد و پیامدهای نامیمونی همچون افزایش نرخ ارز را به دنبال داشت.
وی خاطرنشان کرد: بی‌تردید گرانی ارز در آن مقطع، نتیجه فشارهای تاریخی و کم‌سابقه بر اقتصاد ایران بوده و مقصود بنده نیز این بود که دولت به‌رغم اینکه معتقد بود قیمت واقعی ارز هرگز و هرگز ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان نیست اما با مقاومت و تحمل تبعات تحمیلی و ظالمانه تحریم‌ها، کشور را اداره کرده و در برابر اراده دولت ترامپ برای فروپاشی اقتصاد ایران، ایستاده است.
رئیس دفتر رئیس‌جمهوری تاکید کرد: بنده مجددا به صراحت تاکید می‌کنم که دولت هیچگاه به دنبال گران کردن ارز نبوده و قیمت بالای ارز و نرخ غیرواقعی آن را یکی از موانع مهم اداره کشور و یکی از رخدادهای تلخ در دوران مسؤولیتش می‌داند و همواره در پی کنترل آن و کاستن از فشار بر شهروندان بوده است؛ آنچنان که در آینده نزدیک نیز هیچ فرصتی را برای کنترل نرخ ارز از دست نخواهد داد.
اذعان واعظی به نقش مستقیم دولت در افزایش نرخ ارز اما در حالی است که پیش از این در اوج رشد قیمت ارز در ماه‌های گذشته، وی و سایر دولتمردان قویا هر گونه نقش دولت در افزایش قیمت ارز را تکذیب می‌کردند. دوشنبه ۱۹ آبان‌ماه سال جاری بود که واعظی در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در واکنش به شائبه «تمایل دولت به افزایش نرخ ارز» گفت: این ادعایی است که هر چند وقت یک بار از سوی برخی محافل علیه دولت مطرح می‌شود، در حالی که هم طراحان و هم منتشرکنندگان آن می‌دانند چنین حرفی چقدر غلط، متناقض و بی‌اساس است.
وی با بیان اینکه ادعای تمایل دولت به گرانی ارز در درون خود دارای تناقض است، اظهار داشت: دولتی که تمام هم و غم خود را بر کنترل قیمت کالاهای اساسی و تامین مواد اولیه کارخانجات قرار داده، چطور ممکن است متمایل به افزایش نرخ ارز باشد. دولت نه تنها از گرانی ارز هیچ نفعی نمی‌برد، بلکه بارها اعلام کرده نرخ فعلی ارز را غیرواقعی و زیانبار می‌داند.
واعظی طرح چنین ادعایی علیه دولت را کاملا مغرضانه دانست و اذعان داشت: این تحلیل مغرضانه زاییده ذهن کاسبان تحریم و سوداگرانی است که به دنبال متلاطم کردن جو بازارهای مختلف و انحراف افکار عمومی هستند.
وی افزود: دولت همواره به دنبال ثبات در اقتصاد، مبارزه با تورم، کاهش فشارهای معیشتی به مردم و رونق تولید بوده و از همین منظر، همیشه تلاش کرده از نرخ‌های غیرواقعی ارز فاصله گرفته و به سوی قیمت واقعی و همخوان با واقعیت‌های اقتصادی کشور حرکت کند.
تکذیب نقش دولت در افزایش نرخ ارز البته محدود به اظهارات واعظی نبود. رئیس کل بانک مرکزی هم پیش از این نقش دولت در افزایش قیمت ارز را تکذیب می‌کرد. درست یک ماه پیش ۹ بهمن‌ماه عبدالناصر همتی در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی استان فارس با اشاره به اینکه بانک مرکزی از کاهش نرخ ارز قطعا استقبال میکند، گفت: مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی حفظ و تقویت ارزش پول ملی است. از این رو طرح این موضوع که بانک مرکزی تمایلی به کاهش نرخ ارز ندارد، به هیچ عنوان صحیح نیست. افزایش نرخ ارز موجب افزایش هزینه‌های دولت است و نفعی از افزایش نرخ ارز از این منظر متوجه دولت نیست.
اذعان رئیس دفتر روحانی به نقش مستقیم دولت در افزایش قیمت ارز که باعث تحمیل فشار سنگین هزینه‌ها و سخت شدن معیشت مردم شده است، عیار ادعای دولتمردان درباره تلاش‌شان برای بهبود معیشت مردم و گره‌گشایی از مشکلات زندگی آنان را آشکار کرد. این در حالی است که دولتمردان تا پیش از این بارها از دغدغه خود برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و کنترل تورم سخن می‌گفتند. در همین راستا طی یک ماه اخیر و با مطرح شدن برنامه نمایندگان مجلس برای حذف رانت ارز ۴۲۰۰ تومانی در بودجه سال ۱۴۰۰ بسیاری از دولتمردان از تبعات تورمی این تصمیم گفتند. دولتمردان در حالی خود را دغدغه‌مند برای کنترل قیمت‌ها و مدیریت تورم نشان می‌دادند که اظهارات اخیر واعظی، توخالی بودن این ادعاها را آشکار کرد.
اظهارات اخیر واعظی مبنی بر نقش دولت در افزایش قیمت ارز اما شائبه دستکاری دولت در قیمت ارز با اهداف سیاسی را هم بیش از هر زمان دیگری مطرح کرد؛ فرضیه‌ای که طبق آن عنوان می‌شود دولت در برهه‌های خاص، قیمت ارز را مطابق اهداف سیاسی خود تغییر داده تا از آن برای جهت‌دهی سیاست‌های کشور و همچنین جهت‌دهی به تصمیمات مردم استفاده کند. این فرضیه پس از کاهش قیمت ارز بعد از روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا هم مطرح شد؛ جایی که نرخ ارز بدون هیچ تغییری در متغیرهای حقیقی اقتصادی شروع به کاهش کرد. پس از تغییر دولت در آمریکا و روی کار آمدن دولت دموکرات در این کشور، دولتمردان هماهنگ با این اتفاق از کاهش نرخ ارز در صورت گشایش‌های تحریمی خبر دادند. در همین راستا رئیس دولت از کاهش یکروزه نرخ ارز با آزاد شدن منابع ارزی ایران در کره‌جنوبی سخن گفت. روحانی در جلسه ۲۴ دی هیات دولت گفت: اگر منابع در اختیار بانک مرکزی قرار بگیرد، فردا صبح قیمت دلار از ۲۵ به ۱۵ هزار تومان می‌رسد.
کاهش یکروزه قیمت دلار آن هم از ۲۵ هزار تومان به ۱۵ هزار تومان، مسلما اتفاقی نیست که صرفا با تغییرات متغیرهای حقیقی اقتصادی رخ دهد. این پیام روحانی، نشانه دیگری از بازی دولت با نرخ ارز برای جهت‌دهی به بازار از طریق قیمت ارز بود.
بر اساس همین موارد بود که بسیاری بر نقش دولت در دستکاری نرخ ارز با هدف جهت‌دهی به تصمیمات کشور از مسیر نرخ ارز تاکید کردند. با این حال دولتمردان این موضوع را نیز همچون موارد دیگر تکذیب کردند اما اظهارات اخیر واعظی، فرضیه مذکور را بیش از هر زمان دیگری تقویت کرد.
رشد قیمت ارز برای تامین کسری بودجه مساله‌ای است که ریشه اصلی آن به اهمال دولت در اصلاح نظام مالیاتی بازمی‌گردد. دولت طی بیش از ۷ سال گذشته تقریبا هیچ اقدام اساسی برای افزایش سهم مالیات از درآمدهای خود در بودجه نکرد. همین موضوع باعث تشدید وابستگی دولت به درآمدهای حاصل از خام‌فروشی نفت و همچنین درجا زدن درآمدهای ارزی و خلاصه شدن درآمدهای ارزی به فروش نفت شد. همین مساله باعث آسیب‌پذیرتر شدن اقتصاد کشور در برابر تحریم‌های نفتی و بانکی شد. به عبارت دیگر دولت با اصلاح نظام مالیاتی و همچنین برنامه‌ریزی برای رشد صادرات غیرنفتی می‌توانست مانع افزایش بیشتر نرخ ارز شود اما اهمال دولت در این رابطه مانع این مهم شده و اقتصاد کشور و معیشت مردم را در معرض نوسانات سنگین حاصل از رشد نرخ ارز قرار داد.
واکنش بانک مرکزی به اظهارات واعظی: دخالت نکنید!
دقایقی پس از آنکه رئیس دفتر روحانی با انتشار متنی در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت سعی داشت اظهارات خود را اصلاح کند، روابط عمومی بانک مرکزی توئیتی معنادار در واکنش به اظهارات اولیه واعظی منتشر کرد. عصر دیروز بود که روابط عمومی بانک مرکزی در صفحه توئیتر این بانک اعلام کرد: برای جلوگیری از سوءاستفاده و سوءبرداشت از صحبت‌های مسؤولان محترم، شایسته است که اظهار نظر درباره مسائل تخصصی پولی و ارزی به بانک مرکزی واگذار شود.
واکنش روابط عمومی بانک مرکزی تلویحا نشان داد آنچه به نقل از واعظی در رسانه‌ها منتشر شد، دستکاری‌شده نبوده و از همین رو روابط عمومی بانک مرکزی بدون تکذیب خبر اولیه، رئیس دفتر روحانی را مخاطب خود قرار داد و نسبت به موضع‌گیری در مسائل پولی و ارزی به وی هشدار داد.
برای جبران کسری بودجه، ارز را گران کردند
نماینده مجلس درباره اظهارات اخیر رئیس دفتر رئیس‌جمهور درباره نقش دولت در افزایش قیمت دلار گفت: بنده قبلا هم گفته بودم، گرانی دلار کار دولت است. روح‌الله ایزدخواه افزود: دولت به خاطر اینکه کسری بودجه را تامین و درآمدهای خودش را جبران کند قیمت دلار را افزایش داد.
وی درباره تاثیر این اقدام دولت بر معیشت مردم گفت: تورم فجیع امسال در مسکن، خودرو و کالاهای اساسی تحت تاثیر مستقیم افزایش قیمت دلار بود. وی افزود: سیاست‌های ارزی دولت تورم کاذب ایجاد کرد و ارزش پول ملی را کاهش داد. وی با انتقاد از مدیریت اقتصادی دولت افزود: جالب است تئوریسین‌های اقتصادی که در همین دولت هستند سال‌ها می‌گفتند دلار باید تک‌نرخی شود ولی وقتی دولت دست‌شان آمد با دلار بازی کردند و معیشت مردم را گروگان گرفتند تا کسری بودجه را جبران کنند.
نماینده مردم تهران درباره تضاد منافع دولت و مردم با افزایش قیمت ارز افزود: مدل مدیریت اقتصادی که الان توسط تکنوکرات‌ها پیاده می‌شود خلاف پیشرفت اقتصادی کشور است. الان اقتصاد، پرهزینه و به نفع جیب دولت اداره می‌شود. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اظهار داشت: مدل اقتصادی فعلی کشور توسط بانک جهانی دیکته می‌شود و آقایان از این نهادها مشورت می‌گیرند. این سیاست‌ها همان تئوری معروف «شوک‌درمانی» است.
ایزدخواه با اشاره به شائبه نقش دولت در کاهش قیمت دلار پس از انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا گفت: احتمال دخالت دولت در کاهش قیمت دلار بعد از انتخاب بایدن بعید نیست. ایزدخواه افزود: آقای روحانی خودش گفت ما می‌توانیم دلار را به ۱۵ هزار تومان برسانیم. دولت براحتی می‌تواند بازار را تنظیم کند.
وی درباره نقش ارز ۴۲۰۰ تومانی در کنترل قیمت‌ها با وجود اقدام دولت برای افزایش قیمت ارز گفت: کارکرد ارز ۴۲۰۰ تومانی سیاسی است. دولت ارز ۴۲۰۰ تومانی را برای توجیه تنظیم کالاهای اساسی گذاشته است در حالی که کالاهای اساسی با قیمت ارز ۴۲۰۰ تومانی به دست مردم نمی‌رسد. وی افزود: ما درباره مرغ و سایر کالاها می‌بینیم که با قیمت بسیار بالا مردم خرید می‌کنند. ایزدخواه ادامه داد: این سیاست ارزی ابزاری شده که دولت مقابل هر اصلاحی بایستد و بگوید کالاهای اساسی را با تخصیص ارز دولتی کنترل می‌کنم و با حذف آن قیمت کالاهای اساسی افزایش می‌یابد. وی افزود: بخش زیادی از ارز ۴۲۰۰ تومانی منحرف می‌شود و به هدفی که دولت می‌خواهد نمی‌رسد. دلیلش هم ساختار بیمار اقتصاد کشور است. ما تا به اصلاحات ساختاری دست نزنیم، بقیه کارها بازی است.
وی در پایان با اشاره به نطق خود در مجلس درباره نقش ارز در بودجه گفت: پاشنه آشیل بسیاری از مشکلات، ارز است و تا یک سیاست ارزی واقعی نداشته باشیم، مشکل تورم رفع نخواهد شد. باید ارز را تک‌نرخی و معیشت مردم را از قبضه دلار خارج کنیم.
